Światowy Dzień Środowiska 2025 - walka z jednorazowym plastikiem, ochrona zieleni i retencji w miastach

Plastik stał się wszechobecnym elementem naszego życia, bez którego współczesne społeczeństwo nie mogłoby już funkcjonować. Jednak jego nadprodukcja, jednorazowe wykorzystanie bez dalszego recyklingu i niewłaściwe zarządzanie odpadami prowadzą do poważnych konsekwencji ekologicznych i zdrowotnych. Obecnie na świecie rocznie wytwarza się ponad 430 milionów ton tworzyw sztucznych, z czego blisko dwie trzecie stanowią produkty jednorazowego użytku, takie jak opakowania czy sztućce.

Zanieczyszczenie plastikiem i mikroplastikiem dotyka wszystkie ekosystemy – od mórz i oceanów, przez gleby, aż po ludzkie organizmy. Mikroplastik wykryto już w wodzie pitnej, powietrzu, a nawet w krwi człowieka, mózgu i mleku matki. Choć jego długofalowy wpływ na zdrowie dopiero jest przedmiotem badań, już dziś wiadomo, że może zaburzać gospodarkę hormonalną oraz prowadzić do stanów zapalnych.

W odpowiedzi na te wyzwania, Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych (ang. United Nations Environment Programme, UNEP) organizuje kampanię „Beat Plastic Pollution”, której przewodzi w tym roku Republika Korei. Jej celem jest promowanie zrównoważonej produkcji i konsumpcji, rozwój modeli gospodarki o obiegu zamkniętym oraz eliminacja plastiku z łańcuchów pokarmowych. Tegoroczne obchody międzynarodowego święta Dnia Środowiska 2025 są również okazją do podkreślenia znaczenia negocjowanego Traktatu ONZ przeciw zanieczyszczeniu plastikiem, którego kolejna runda rozmów zaplanowana jest na sierpień.

W dobie rosnącej urbanizacji ochrona zieleni w miastach staje się priorytetem dla polityki klimatycznej i zdrowia publicznego. Miejska zieleń – drzewa, parki, skwery czy naturalne fragmenty lasów – pełni szereg kluczowych funkcji środowiskowych. Roślinność oczyszcza powietrze, produkuje tlen, pochłania dwutlenek węgla, reguluje mikroklimat oraz zatrzymuje wodę opadową. Dodatkowo obszary zielone zwiększają różnorodność biologiczną i poprawiają komfort życia mieszkańców.

Niestety, mimo tych niezaprzeczalnych korzyści, w wielu miastach obserwujemy intensyfikację zabudowy kosztem terenów zielonych. Przykłady z Warszawy – wycinka starych drzew na Podzamczu, zagrożona zabudowa Portu Praskiego, czy kontrowersje wokół Ogrodu Saskiego i Parku Kawęczyńskiego – pokazują, jak łatwo interes inwestycyjny przeważa nad potrzebą zachowania zieleni miejskiej.

Tymczasem każde drzewo i każdy fragment przyrody w przestrzeni miejskiej to nie tylko estetyczny dodatek, ale element struktury ekologicznej miasta. Zieleń miejska jest nie do przecenienia w walce ze smogiem, przeciwdziałaniu efektowi miejskiej wyspy ciepła, a także w kontekście zmian klimatu i retencji wody. Dlatego jej ochrona powinna być obowiązkiem wpisanym w polityki planistyczne i decyzje urbanistyczne.

Zmiany klimatyczne sprawiają, że miasta coraz częściej doświadczają ekstremalnych zjawisk pogodowych – intensywnych opadów, susz oraz fal upałów. W takich warunkach retencja wody w miastach staje się jednym z najważniejszych elementów adaptacji do zmian klimatu. To właśnie tereny zielone odgrywają w tym procesie kluczową rolę – gromadzą wodę deszczową, ograniczają odpływ powierzchniowy i wspierają naturalny obieg wody w środowisku miejskim. 

Zastępowanie terenów zielonych nieprzepuszczalnymi nawierzchniami, takimi jak asfalt czy beton, zwiększa ryzyko podtopień i lokalnych powodzi. Ograniczenie naturalnej retencji prowadzi do szybszego odpływu wód opadowych do kanalizacji, co z kolei przeciąża infrastrukturę miejską i zwiększa zagrożenie. Jednocześnie zmniejsza się wilgotność gleby, co pogłębia skutki suszy.

Betonowanie powierzchni miejskich przyczynia się także do powstawania tzw. miejskich wysp ciepła, które nie tylko negatywnie wpływają na ekosystem, ale także stają się niedostępne dla społeczności, która nie może wykorzystywać jej z uwagi na skrajne temperatury.

Zachowanie zieleni miejskiej i ochrona drzew to nie tylko działanie na rzecz bioróżnorodności, ale również skuteczna metoda zabezpieczania zasobów wodnych. Każde drzewo działa jak naturalny rezerwuar, który magazynuje wodę i oddaje ją stopniowo do atmosfery oraz gleby. Rozwój infrastruktury błękitno-zielonej, takiej jak ogrody deszczowe, zielone dachy czy rowy infiltracyjne, powinien być uwzględniane w każdym projekcie miejskim. Miasta przyszłości to miejsca, które harmonijnie łączą potrzeby ludzi z potrzebami środowiska. Na całym świecie rosnącą popularność zyskują koncepcje zrównoważonego rozwoju miast, w których zieleń, retencja wody i ograniczenie plastiku są traktowane priorytetowo.

W Polsce również można zaobserwować wzrost zainteresowania zieloną infrastrukturą miejską. Dach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego z rozbudowanym ogrodem to przykład, jak przestrzeń budynku może wspierać różnorodność biologiczną, retencję wody i poprawę jakości powietrza. Zielone torowiska tramwajowe, ogrody społeczne, farmy miejskie czy działania Miejskiej Partyzantki Ogrodniczej pokazują, że zmiana może być oddolna, niskokosztowa i niezwykle skuteczna.

Takie inicjatywy nie tylko poprawiają warunki życia w miastach, ale także angażują społeczności lokalne, wzmacniają kapitał społeczny i budują poczucie wspólnej odpowiedzialności za przestrzeń publiczną. Stanowią inspirację do tego, by miasta traktować jako przestrzeń współpracy człowieka z naturą i planetą – nie w kontrze, lecz w synergii.

Światowy Dzień Środowiska 2025 to nie tylko okazja do refleksji, ale przede wszystkim wezwanie do działania. Każdy z nas – jako obywatel, pracownik, konsument czy decydent – ma realny wpływ na otaczające środowisko. Dzień ochrony środowiska powinien być obchodzony każdego dnia, chociażby w małych aspektach. Zmiana może zaczynać się od prostych kroków: ograniczenia użycia plastiku, uczestnictwa w lokalnych projektach nowych nasadzeń zieleni, wsparcia rozwiązań retencyjnych czy promowania proekologicznego planowania przestrzennego. Równie istotne są wysiłki na rzecz ograniczania zużycia jednorazowego plastiku. W związku z Dyrektywą SUP, od 1 stycznia 2024 r. każdy przedsiębiorca, który pakuje jedzenie lub napoje w jednorazowe opakowania lub kubki ma obowiązek zapewnienie klientom możliwości wybrania alternatywnego opakowania wielorazowego, za które nie trzeba będzie wnosić obowiązkowej opłaty produktowej. Warto zwracać uwagę, czy przedsiębiorcy stosują się do tego obowiązku i wybierać bardziej ekologiczne rozwiązanie.

Światowy Dzień Środowiska (World Environment Day), obchodzony corocznie 5 czerwca, został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1972 r., a obchodzony od roku 1973.