Przeciwdziałanie marnowaniu żywności w Polsce – aktualne działania i statystyki

Z danych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska wynika, że w 2024 roku 162 organizacje pożytku publicznego odebrały od sprzedawców łącznie 25 045 ton żywności. Co ważne, niemal cała ta ilość – dokładnie 25 032 tony – została przekazana potrzebującym, co stanowi dowód na skuteczne przeciwdziałanie marnowaniu żywności w Polsce. Sieci handlowe starają się coraz lepiej planować zakupy i ograniczać nadwyżki, co oznacza mniej żywności wymagającej dalszego przekazania. W wielu sklepach może kupić żywność z bliskim terminem daty ważności w okazyjnej cenie. To pozytywna zmiana, świadcząca o coraz bardziej świadomym i racjonalnym gospodarowaniu żywnością w sektorze detalicznym.

W latach 2020–2023 sprzedawcy detaliczni żywności, objęci przepisami ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności, zmarnowali łącznie blisko 229 tysięcy ton żywności. Rocznie marnuje się w Polsce kilkadziesiąt tysięcy ton żywności w placówkach handlowych objętych ustawą. Choć poziom ten wciąż jest znaczny, obserwuje się wyraźne efekty wdrażanych działań redystrybucyjnych i lepszego zarządzania zapasami – coraz więcej niesprzedanej żywności trafia do potrzebujących, a nie na odpady. Statystyki za 2024 rok zostaną opublikowane w połowie bieżącego roku.

Skala problemu w Polsce jest jednak znacznie szersza – według szacunków co roku marnuje się ok. 5 mln ton żywności. Aż 60% tej ilości przypada na gospodarstwa domowe, natomiast 9% na placówki handlowe, w tym zarówno objęte ustawą, jak i pozostałe.

Ustawa o przeciwdziałaniu marnowania żywności nałożyła na sprzedawców detalicznych szereg obowiązków mających na celu przeciwdziałanie marnowaniu żywności. Przepisy te obejmują wszystkie sklepy o powierzchni przekraczającej 250 m², w których żywność stanowi co najmniej połowę przychodu.

Najważniejsze obowiązki sprzedawców to:

• podpisanie umowy z organizacją pozarządową dotyczącą przekazywania niesprzedanego jedzenia,
• prowadzenie kampanii informacyjno – edukacyjnych, we współpracy z organizacją pozarządową, której przekazują żywność - co najmniej raz w roku, przed dwa kolejne tygodnie
• składać roczne sprawozdania o ilości marnowanej żywności - do 31 marca roku następującego po roku, którego dotyczy informacja,
• zamieścić informację o wysokości należnej opłaty za marnowanie żywności lub o wartości żywności przekazanej organizacjom pozarządowym, w sprawozdaniu finansowym oraz na swojej stronie internetowej, jeżeli ją prowadzą.

Z kolei organizacje pożytku publicznego zobowiązane są do:

• odbierania żywności i zapewnienia jej dalszej dystrybucji zgodnie z przepisami,

• składania corocznych sprawozdań do GIOŚ zawierających dane o masie otrzymanej żywności oraz sposobie jej zagospodarowania.

Jeśli dojdzie do zmarnowania żywności i nie zostanie ona przekazana do OPP, przedsiębiorca ma obowiązek przekazać tej organizacji opłatę za marnowanie żywności. Stawka opłaty wynosi 0,1 zł za 1 kg marnowanej żywności. Podstawę obliczenia opłaty stanowi 90% masy marnowanej żywności w kilogramach.

Za kontrolę przestrzegania przepisów odpowiadają wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska. Od 2020 roku przeprowadzono ponad 1100 kontroli, które pozwoliły na ocenę skuteczności wdrażania ustawy i identyfikację potencjalnych nieprawidłowości.

Choć działania sprzedawców i organizacji pożytku publicznego są istotne, to jednak aż 60% marnowanej żywności w Polsce pochodzi z gospodarstw domowych. To oznacza, że przeciwdziałanie marnowaniu żywności w Polsce wymaga głownie zmiany codziennych nawyków konsumentów.

Każdy może wnieść swój wkład w ograniczenie strat, stosując się do kilku prostych zasad:

• Planuj zakupy – twórz listy potrzebnych produktów i unikaj kupowania na zapas.

• Zwracaj uwagę na terminy przydatności – „należy spożyć do” i „najlepiej spożyć przed” to nie to samo.

• Dziel się nadmiarem jedzenia – np. zostawiając je w lokalnej jadłodzielni lub przekazując organizacjom pomocowym.

• Segreguj odpady – produkty nie nadające się do spożycia należy wrzucać do pojemnika BIO.

Te proste kroki nie tylko ograniczają straty żywności, ale też realnie zmniejszają emisję gazów cieplarnianych, zużycie zasobów naturalnych oraz ilość odpadów trafiających na składowiska. Każdy kilogram mniej w koszu to wymierna korzyść dla środowiska.

Przeciwdziałanie marnowaniu żywności w Polsce staje się coraz bardziej skuteczne dzięki współpracy między sprzedawcami, organizacjami pożytku publicznego oraz odpowiedzialnym postawom konsumentów. Dane GIOŚ pokazują, że coraz więcej żywności trafia do potrzebujących zamiast na śmietnik. Aby utrzymać ten trend, niezbędne są dalsze działania edukacyjne oraz konsekwentne wdrażanie obowiązujących przepisów. Ograniczenie strat to nie tylko oszczędność, ale realna ulga dla środowiska.