Globalny handel odpadami – ukryta twarz recyklingu

Globalny handel odpadami nabrał tempa wraz z intensywnym rozwojem konsumpcji i produkcji na świecie. System opiera się na przekazywaniu różnorodnych odpadów – w tym nadających się do recyklingu, takich jak plastikowe butelki, ale także odpadów niebezpiecznych – z krajów rozwiniętych do państw o niższych standardach środowiskowych. Spowodowane jest to niższymi kosztami gospodarowania odpadami w krajach rozwijających się. Proces ten, dzięki lukom prawnym i trudnościom w egzekwowaniu przepisów, często pozwala formalnie spełnić wymagania regulacyjne, jednak w praktyce nie przekłada się to na rzeczywistą ochronę środowiska.

Eksport odpadów stał się dla wielu państw zachodnich wygodnym sposobem pozbycia się nadwyżek Niestety, nie wszystkie transporty są odpowiednio klasyfikowane i przetwarzane. Odpady, które miały trafić do recyklingu, często kończą na wysypiskach lub są spalane bez zachowania odpowiednich standardów, powodując zanieczyszczenia powietrza, gleby i wód. Zdarza się, że kontenery oznaczone jako „do recyklingu” zawierają zmieszane frakcje, których lokalne systemy nie są w stanie skutecznie przetworzyć.

TVP Info przeprowadziło rozmowę z brytyjskim dziennikarzem Oliverem Franklin-Wallisem, autorem książki „Zasypani. Sekretne życie śmieci”, która odsłania kulisy międzynarodowej branży odpadowej. Dziennikarz zainteresował się tym tematem szczególnie po tzw. kryzysie śmieciowym w 2019 roku, kiedy Chiny – przez lata główny odbiorca światowych odpadów – ograniczyły ich przyjmowanie. Spowodowało to załamanie rynku i ujawniło, że wiele krajów, w tym rozwiniętych krajów europejskich, nie radzi sobie z zagospodarowaniem własnych odpadów.

Franklin-Wallis zwraca uwagę, że śmieci stały się na tyle wszechobecne, iż przestaliśmy je dostrzegać. Rzadko zastanawiamy się, co dzieje się z jednorazowym opakowaniem po jego wyrzuceniu. Rozmowa z dziennikarzem pokazuje, że droga ta bywa zaskakująco długa i nie zawsze kończy się odpowiedzialnym przetworzeniem.

Pod tym linkiem możesz obejrzeć rozmowę.

Choć oficjalnie eksportuje się jedynie odpady przeznaczone do dalszego recyklingu, praktyka pokazuje, że rzeczywistość bywa znacznie mniej ekologiczna. Odpady są często wywożone do krajów globalnego Południa, np. Indii czy Ghany. Tam często trafiają nie do wyspecjalizowanych placówek, które mogłyby przetworzyć je na wartościowe surowce lub odzyskać z nich energię, lecz na otwarte, często nieodpowiednio zabezpieczone wysypiska. To prowadzi do zanieczyszczenia gleby, wód gruntowych oraz powietrza, co stanowi tylko część problemu. Składowiska nierzadko ulegają samozapłonowi lub są celowo podpalane. Płonące odpady – zwłaszcza zawierających tworzywa sztuczne, metale ciężkie czy chemikalia – powodują emisję toksycznych związków, takich jak dioksyny i furany. Substancje te mają działanie rakotwórcze, uszkadzają układ nerwowy i hormonalny, a także zwiększają ryzyko wystąpienia wad wrodzonych u dzieci.

Mieszkańcy rejonów, w których znajdują się wysypiska, często cierpią na choroby układu oddechowego, schorzenia skórne oraz nowotwory. Szczególnie narażone są dzieci i osoby starsze, które mają słabszą odporność. Dodatkowo społeczności te zazwyczaj nie mają dostępu do opieki medycznej ani możliwości przeprowadzenia rekultywacji terenów.

Co więcej, globalny charakter handlu odpadami sprawia, że odpowiedzialność za szkody środowiskowe staje się rozmyta. Kraje eksportujące odpady często nie ponoszą żadnych konsekwencji, podczas gdy ciężar ich utylizacji i skutków zdrowotnych spada na lokalne społeczności. Unia Europejska planuje zaostrzenie przepisów dotyczących zakazu eksportu tworzyw sztucznych do krajów nienależących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Prace nad wprowadzeniem tych przepisów wciąż trwają. Według danych udostępnionych przez Eurostat, w 2024 roku eksport surowców nadających się do recyklingu z UE do krajów spoza Unii wyniósł 35,7 miliona ton, co oznacza spadek o 8,2% w porównaniu z rokiem 2023 oraz wzrost o 58,5% w porównaniu z rokiem 2004. Jednak w 2023 roku odnotowano wzrost o 34% względem roku 2022.

Globalny handel odpadami to kolejne wyzwanie współczesnej gospodarki odpadami. Choć teoretycznie system recyklingu ma na celu ochronę środowiska, w praktyce często prowadzi do poważnych nadużyć. Eksport odpadów z Unii Europejskiej o innych krajów rozwiniętych do państw o niższych standardach środowiskowych i technologicznych, sprawia, że to najubożsi ponoszą największe koszty tej „ekologicznej” działalności. Globalny przemysł odpadowy staje się swojego rodzaju wojną o śmieci. Skutki środowiskowe i zdrowotne tych praktyk są trudne do oszacowania, a brak globalnych regulacji pogłębia problem.

W dzisiejszych czasach podejście do odpadów jest frywolne – każdy z nas produkuje ich ogromne ilości, często nie zastanawiając się nad tym, w jaki sposób mógłby ograniczyć ich wytwarzanie. Wierzymy, że śmieci „trafiają w odpowiednie miejsce” w zrównoważony sposób, co zdejmuje z nas ciężar myślenia o najważniejszym elemencie hierarchii postępowania z odpadami, czyli zapobieganiu ich powstawaniu. Świadomość tego, gdzie trafiają nasze śmieci i jakie konsekwencje niesie ze sobą ich niewłaściwe zagospodarowanie, powinna skłaniać do głębszej refleksji nad tym, ile wytwarzamy niepotrzebnych odpadów, zwłaszcza jednorazowych. Dodatkowo system wymaga pilnych i radykalnych zmian oraz uszczelnienia globalnego rynku odpadów.