Gminy nie radzą sobie ze ściekami komunalnymi pochodzącymi z obszarów nieskanalizowanych – takie są wyniki kontroli NIK

Kontrola została przeprowadzona w 28 gminach, w których min. jedna piąta mieszkańców nie miała dostępu do kanalizacji. Objęła ona okres od 2019 r. do 2021 r (I półrocze).

Wszystkie skontrolowane gminy miały dostęp do oczyszczalni ścieków. 21 z nich miało własne oczyszczalnie, dwie odprowadzały ścieki do oczyszczalni należących do zakładów pracy zlokalizowanych w tych gminach a pięć korzystało z instalacji innych gmin.

W żadnej z nich nie stwierdzono przypadku odmowy przyjęcia nieczystości ciekłych przez stację zlewną, mimo iż tylko sześć gmin dysponowało infrastrukturą o przepustowości pozwalającej na przyjęcie wszystkich ścieków powstałych poza systemem kanalizacji. Działo się tak, bo z powodu braku nadzoru większość ścieków przeciekała przez nieszczelne zbiorniki na posesjach lub była nielegalnie wywożona.

Większość gmin starała się zwiększyć możliwości przyjmowania i oczyszczania ścieków. Kontrola wykazała jednak, że zadanie to przekracza możliwości finansowe tych jednostek samorządu terytorialnego. W gminach, które opracowały kompleksową koncepcje uporządkowania gospodarki ściekowej (były tylko 3 takie gminy na 28 skontrolowanych), realizacja tych planów wyłącznie z własnych pieniędzy zajęłaby od 164 do 338 lat. W ocenie NIK wskazane jest wdrożenie, w skali państwa, programu wsparcia finansowego dla gmin, których wskaźnik koncentracji ludności nie pozwala na utworzenie aglomeracji i uzyskania dofinansowania inwestycji w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych.

Kontrola wykazała, że gminy nie były przygotowane organizacyjnie do sprawowania nadzoru nad gospodarką ściekową. Głównym powodem były braki kadrowe.

Dużym problemem dla gmin jest skuteczne egzekwowanie obowiązków od właścicieli nieruchomości niepodłączonych do kanalizacji. Żadna z kontrolowanych gmin nie prowadziła rzetelnej ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni. Brakowało pełnych danych o obowiązkowych umowach na wywóz nieczystości zawieranych przez właścicieli nieruchomości oraz o faktycznej częstotliwości przeprowadzanych wywozów. Dla przykładu jedynie w czterech skontrolowanych gminach w ewidencjach ujęto wszystkie nieruchomości niepodłączone do sieci kanalizacyjnej. W pozostałych poza ewidencją było nawet 90% takich nieruchomości. Brak takich danych skutecznie ograniczał możliwości kontroli częstotliwości opróżniania zbiorników bezodpływowych.

Najwyższa Izba Kontroli zwróciła się z wnioskiem do Ministra Klimatu i Środowiska o rozważenie wprowadzenia wyodrębnionego narzędzia wsparcia gmin, które ze względu na rozproszony charakter zabudowy i niski stopień skanalizowania nie mają możliwości sfinansowania inwestycji w infrastrukturę wodno-ściekową z własnego budżetu.

Do organów wykonawczych gmin NIK wnosi o podjęcie działań na rzecz ograniczenia niekontrolowanego wprowadzania ścieków komunalnych do środowiska, w tym:

• zapewnienie aktualności i kompletności gminnych ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków w celu wykonywania na jej podstawie kontroli częstotliwości opróżniania zbiorników bezodpływowych,

• egzekwowanie od właścicieli nieruchomości wyposażonych w zbiorniki bezodpływowe obowiązków wynikających z Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach,

• wydawanie decyzji w sprawie wywozu zastępczego nieczystości wobec właścicieli nieruchomości wyposażonych w zbiorniki bezodpływowe, którzy nie zawarli umowy na ich opróżnianie.