System kaucyjny - na jakim etapie jesteśmy

Najważniejsze cechy systemu kaucyjnego wskazane w projekcie to powszechność, łatwa dostępność dla klientów oraz brak konieczności okazywania paragonu przy zwrocie kaucji. Według projektu kaucją miały być objęte butelki na napoje, przy czym określono, że system obejmie butelki z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 litrów oraz butelki szklane o pojemności do 1,5 litra. System miałby być finansowany przez wprowadzających napoje, a prowadzony przez podmiot reprezentujący. Podmiot taki musiałby uzyskać zezwolenie na prowadzenie działalności wydawane na 10 lat przez ministra właściwego do spraw klimatu.

Projekt ustawy szczegółowo określa zakres zezwolenia, przy czym nie wymienia konkretnych rozwiązań praktycznych. Należy pamiętać, że ustawa ustala ramy prawne działania, m.in. wyznacza podmioty odpowiedzialne za realizację zadań oraz kontrolujące funkcjonowanie systemu, ale szczegóły działania systemu mają być określane w zezwoleniu. Istotną kwestią jest wyznaczenie, w jakich jednostkach handlowych będzie pobierana kaucja.

Ustawodawca zdecydował się na obligatoryjne objęcie jednostek handlowych o powierzchni powyżej 100 m² systemem w zakresie pobierania i zwrotu kaucji oraz odbierania opakowań od klienta. Dla jednostek o powierzchni do 100 m² przewidziano obowiązek pobierania kaucji, ale pozostawiono im dobrowolność w zakresie odbierania opakowań oraz zwrotu kaucji. Takie rozwiązanie nie zamyka systemu i pozwala na dołączenie mniejszych sklepów, które zazwyczaj są dostępniejsze dla konsumentów.

Dalsze dyskusje branżowe nad optymalnym kształtem systemu nadal jednak trwają. Każda grupa przedsiębiorców ma inne wątpliwości, ale większość z nich dotyczy możliwości odbioru odpadów z jednostek handlowych oraz zapewnienie efektywności kosztowej gospodarowania odpadami. Przy specyfice polskiego handlu zdominowanego przez małe sklepy o powierzchni poniżej 100 m² pojawiają się obawy, że sklepy te nie będą miały możliwości odbierania odpadów od klientów. Nie są one zobowiązane do odbioru, ale konkurencja na rynku i rosnąca presja bycia firmą prośrodowiskową prawdopodobnie spowodują, że sklepy te będą chciały aktywnie uczestniczyć w systemie kaucyjnym.

Pojawia się tu problem małej dostępności powierzchni do magazynowania odebranych opakowań, co zmusi sklepy do przekazywania zbierającemu małych partii i tym samym spadku efektywności kosztowej. Obecnie większość firm odbierających odpady opakowaniowe stosuje minima logistyczne, czyli określa minimalną masę odpadów, przy której odbiór jest opłacalny (np. ze względu na odległość i koszty paliwa).

Inne obawy zgłaszają wprowadzający napoje, którzy będą zobowiązani do finansowania systemu i osiągania wymaganych poziomów recyklingu odpadów opakowaniowych. Dla tej grupy kluczowym problemem jest przepływ informacji i transfer środków pieniężnych z niezwróconych kaucji. Projekt przewiduje obowiązek prowadzenia ewidencji pobranej i zwróconej kaucji, ale do efektywnego zarządzania tymi informacjami potrzebny jest elastyczny system informatyczny. Na rynku dostępne są rozwiązania pozwalające na tzw. inteligentne skanowanie kodów zawierających dane o kaucji (np. skanery ręczne, butelkomaty) i gromadzenie informacji w bazie danych.

Elastyczność to także jeden z postulatów w odniesieniu do możliwości poszerzania obowiązku kaucyjnego o kolejne grupy opakowaniowe, bez konieczności gruntownej przebudowy go i opracowywania zmian w ustawie. Większość specjalistów rekomenduje otwartość systemu na inne rodzaje opakowań (np. opakowania po żywności innej niż napoje).

System kaucyjny spowoduje wzrost cen zagospodarowania odpadów, a co za tym idzie − wzrost cen produktów, ale bez niego trudno wyobrazić sobie osiągnięcie przez Polskę ambitnych celów zwiększania poziomów recyklingu.