Woda pod kontrolą od źródła aż do kranu

Ujęcie wody to zespół budowli i powiązanych z nimi urządzeń przeznaczonych do poboru wody.

Z uwagi na źródło poboru wody można wyszczególnić następujące ujęcia:

1. ujęcia wód podziemnych - studnie głębinowe
2. ujęcia wód powierzchniowych: płynących, stojących i źródeł
3. ujęcia wody służące do zwykłego korzystania – studnia kopana lub wiercona

Wody podziemne jako wody o znacznie lepszej jakości niż wody powierzchniowe, wykorzystywane są głównie do zaopatrzenie ludności w wodę do picia.   

Natomiast głównym źródłem zaopatrzenia gospodarki w wodę są wody powierzchniowe - mimo, że zasoby wód powierzchniowych cechuje duża zmienność w zależności od pory roku i regionu kraju.

Aby chronić zasoby wodne przed degradacją, konieczne jest ustanowienie obszarów ochronnych zarówno dla zbiorników wód podziemnych, jak i zbiorników wód powierzchniowych.

Ustanawianie obszarów ochronnych zasobów wodnych leży w gestii wojewody. Na mocy lokalnego aktu prawnego określa się granice danego obszaru oraz wprowadza zakazy lub ograniczenia dotyczące użytkowania gruntów oraz korzystania z wód. Ma to na celu zabezpieczenie tych zasobów przed trwałym zanieczyszczeniem.

Podstawowym narzędziem prawnym służącym do ochrony ujęć wód podziemnych oraz ujęć wód powierzchniowych są strefy ochronne. Strefy ochronne przy ujęciach wód są ustanawiane w celu zapewnienia odpowiedniej jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi oraz zaopatrzenia zakładów wymagających wody o wysokiej jakości.

Strefa ochronna ujęcia może obejmować:

• wyłącznie teren ochrony bezpośredniej ustanowiony z urzędu dla każdego ujęcia przez organ Wód Polskich w formie decyzji, w której na użytkownika ujęcia zostaną nałożone konkretne obowiązki.

• teren ochrony bezpośredniej i teren ochrony pośredniej ustanowiony przez wojewodę w formie aktu prawa miejscowego, w którym oprócz nałożonych obowiązków mogą zostać wprowadzone nakazy, zakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów oraz korzystania z wód.

„Podwójna” strefa ochronną zostaje ustanowiona, jeżeli jej potrzeba wynika z przeprowadzonej analizy ryzyka, obejmującej ocenę zagrożeń zdrowotnych z uwzględnieniem czynników negatywnie wpływających na jakość ujmowanej wody.

Niezwykle istotną kwestią jest ochrona zasobów wodnych oraz ujęć wód przed azotanami, które pochodzą z działalności rolniczej. Produkcja rolna w całym kraju jest związana z wykorzystywaniem nawozów azotowych mineralnych lub płynnych nawozów naturalnych. Azotanowe zanieczyszczenia stanowią potencjalne zagrożenie, gdyż mogą dostawać się zarówno do wód powierzchniowych, jak i podziemnych.

W celu zmniejszenia zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobiegania dalszemu zanieczyszczeniu został opracowany w oparciu o dobre praktyki rolnicze, program zwany „azotanowym”, który adresowany jest do wszystkich podmiotów związanych z produkcją rolną, na terenie całego kraju. Program ten został przyjęty na mocy rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie "Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu".

Wymagania dotyczące jakości wody pitnej określa rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.

Woda, aby być zdatną do spożycia, musi spełniać odpowiednie wymagania mikrobiologiczne i chemiczne, czyli nie zawierać mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów oraz wszelkich substancji w stężeniach stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. Woda taka nie może też wykazywać agresywnych właściwości korozyjnych.

Woda pobierana z danego ujęcia wód jest badana pod względem fizykochemicznym i bakteriologicznym. Gdy spełnia wymagania wody pitnej może być bezpośrednio podawana do sieci. W przypadku przekroczenia w wodzie dopuszczalnej wartości któregokolwiek z parametrów np. podwyższone żelazo, mangan (np. pokłady triasu) musi   zostać uzdatniona. W tym celu kierowana jest do stacji uzdatniania wody, gdzie po zastosowaniu odpowiedniej technologii uzdatniania osiąga wymagane parametry.  Technologia uzdatniana opracowywana jest indywidualnie w zależności od charakteru wody, ale z reguły opera się na procesach takich jak: napowietrzanie, filtracja, dezynfekcja metodą chlorowania (dwutlenek chloru), ozonowania czy naświetlanie lampami UV. Woda dopiero po prawidłowym uzdatnieniu może zostać skierowana do sieci.

Obecność w wodzie takich pierwiastków jak: mangan i żelazo są niepożądane, z uwagi na wytrącanie się w instalacji nierozpuszczalnych osadów, a także możliwość rozwoju mikroflory bakteryjnej i skażenia całego układu.

W zależności od rodzaju branży i reżimu technologicznego woda wykorzystywana do celów przemysłowych np. jako podstawowe medium w obiegu lub istotny czynnik chłodzący, musi spełniać odpowiednie wymagania. Konkretne przepisy branżowe w tym zakresie określają Polskie Normy.

Aby sprostać branżowym wymaganiom dotyczącym jakości wody przemysłowej w procesie produkcyjnym, konieczne jest dostosowanie jej do odpowiednich parametrów.

Przemysłowe instalacje przygotowania wody procesowej opierają się na wyrafinowanych urządzeniach o dużych gabarytach np.: filtry mechaniczne, kolumny i filtry jonitowe zmiękczające wodę, odżelaziacze i odmanganiacze (usuwanie żelaza i manganu), instalacja odwróconej osmozy do produkcji wody zdemineralizowanej czy chloratory do dezynfekcji. Kontrola wewnętrzna jakości wody procesowej prowadzona jest na bieżąco, co warunkuje reżim technologiczny.

Woda przeznaczona do spożycia, która jest dostarczana do sieci wodociągowej i wodociągu, jest regularnie poddawana badaniom i podlega programowi monitoringu. Obowiązek ten spoczywa na podmiocie odpowiedzialnym za dystrybucję wody do odbiorców, który polega na przeprowadzaniu badań wody w ramach wewnętrznej kontroli jakości, prowadzonej przez akredytowane laboratorium oraz we współpracy z właściwą miejscowo Powiatową Stacją Sanitarno-Epidemiologiczną.

Miejsca poboru próbek wody powinny być równomiernie rozlokowane na całym obszarze zaopatrzenia w wodę. Mogą znajdować się one w różnych urządzeniach wodociągowych, takich jak ujęcia wody, zbiorniki zapasowe, przepompownie oraz na sieci wodociągowej. Przykładowe lokalizacje to punkty czerpalne, które znajdują się najbliżej wodomierza głównego, przyłącza wodociągowego lub innych punktów czerpalnych wykorzystywanych w systemie wodociągowym.

Szczególne okoliczności mogące spowodować pogorszenie jakości wody to:

• awaria sieci wodociągowej,
• awaria systemu uzdatniania,
• wymiana sieci,
• oddanie do użytku nowego odcinka sieci wodociągowej,
• powódź,
• intensywne opady,
• susza.

Każdorazowo po stwierdzeniu zmiany jakości wody wdrażane są działania korygujące i zapobiegawcze oraz dodatkowe badania jakości wody w tzw. punktach zgodności, w porozumieniu ze Stacją Sanepidu.

Inspekcja Sanitarna nie wykonuje badań jakości wody pochodzącej z indywidualnych ujęć wody np. studni przydomowych, które stanowią źródło zaopatrzenia w wodę gospodarstw indywidualnych.  Aby sprawdzić, czy woda pobierana z własnej studni jest bezpieczna dla zdrowia, właściciel ujęcia powinien we własnym zakresie przeprowadzić badanie jakości wody.  

Woda przeznaczona do spożycia jest podawana do sieci wodociągowej o odpowiedniej jakości. Niestety w trakcie transportu do konsumenta może ulec wtórnemu zanieczyszczeniu. Sytuacja taka może mieć miejsce podczas awarii sieci w wyniku nieszczelności, gdzie następuje wyciek wody, a tym samym „zaciąganie” zanieczyszczeń z gruntu. Awaria też może wymusić gwałtowną zmianę kierunku przepływu wody w rurociągu, co skutkuje „zerwaniem” osadów. Po usunięciu awarii należy bezwzględnie przeprowadzić płukanie rurociągu i jego dezynfekcję z zastosowaniem chloratorów.

Wewnętrzna instalacja domowa może stanowić środowisko, w którym mogą się pojawić groźne bakterie w biofiltrze wody. Prawdopodobnym źródłem skażenia bakteryjnego są zbiorniki magazynujące ciepłą wodę, takie jak bojlery i dystrybutory, a proces rozmnażania bakterii może być wspomagany przez obecność rdzy i kamienia kotłowego.

Aby przeciwdziałać bakteryjnemu zakażeniu wody pitnej istotna jest przede wszystkim jej cyrkulacja, okresowe płukanie instalacji wodą o temperaturze powyżej 70^oC, dezynfekcja dwutlenkiem chloru lub ozonem, a także stosowanie lampy UV.