Monitoring gleb w przepisach Unii Europejskiej – porozumienie Rady UE i Parlamentu Europejskiego

Zdrowe gleby są fundamentem produkcji żywności, retencji wody, bioróżnorodności i magazynowania węgla. Mimo to szacuje się, że ponad 60% gleb w Unii Europejskiej jest w złym stanie. Problem ten generuje straty roczne na poziomie ponad 50 miliardów euro, w tym 1,25 miliarda euro wynikające wyłącznie z utraty żyzności gleby na skutek erozji.

W odpowiedzi na te wyzwania, Rada UE i Parlament Europejski zawarły wstępne porozumienie dotyczące dyrektywy ustanawiającej ramy monitorowania stanu gleb. Jest to już szóste porozumienie osiągnięte podczas trwającej polskiej prezydencji w UE. W centrum uwagi znajduje się teraz monitoring gleb w przepisach Unii Europejskiej.

Zgodnie z projektem dyrektywy, każde państwo członkowskie – przy wsparciu Komisji Europejskiej – będzie zobowiązane do monitorowania i oceny stanu wszystkich gleb na swoim terytorium. Monitoring ma się opierać na jednolitej metodologii opracowanej na poziomie unijnym, umożliwiającej porównywanie danych między państwami. Punkty poboru próbek zostaną wyznaczone przez poszczególne kraje.

Porozumienie utrzymuje również koncepcję wspólnych deskryptorów gleby – parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych – oraz klasyfikację stanu gleb opartą na wartościach docelowych i progowych. Ustalono dwie kategorie wskaźników:

• wartości docelowe (o charakterze orientacyjnym na poziomie UE) – wspierające długoterminowy cel osiągnięcia zdrowych gleb do 2050 r.,

• wartości progowe (ustalane przez państwa członkowskie) – ułatwiające podejmowanie działań w przypadku pogarszania się stanu gleby.

Nowa dyrektywa wprowadza również zasady łagodzenia skutków zajmowania gruntów (land take), koncentrując się na zjawiskach szczególnie szkodliwych dla środowiska, takich jak zmniejszanie przepuszczalności wody do gruntu na dużych powierzchniach(np. betonowanie powierzchni). Państwa członkowskie będą musiały uwzględniać te zasady przy podejmowaniu decyzji planistycznych w obszarach takich jak budownictwo, rolnictwo, górnictwo czy transformacja energetyczna.

Porozumienie ma charakter wstępny i musi zostać jeszcze formalnie zatwierdzone przez obie instytucje – Radę UE oraz Parlament Europejski. Po przyjęciu, dyrektywa zostanie poddana rewizji językowo-prawnej, a następnie oficjalnie opublikowana.

Dyrektywa o monitoringu gleb to odpowiedź na zalecenia zawarte w strategii glebowej UE z 2021 r., która wskazywała na brak dedykowanego ustawodawstwa jako jedną z głównych przyczyn pogarszającego się stanu gleb. Dokument wpisuje się również w realizację celów Europejskiego Zielonego Ładu oraz Agendy 2030 ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju.