Od 1 stycznia 2022 roku dużo zmian w przepisach dotyczących gospodarki odpadowej

Zgodnie z zapisami ustawy, głównym zadaniem dla administracji oraz podmiotów gospodarujących odpadami jest zapobieganie powstawaniu odpadów i zmniejszenie ich ilości oraz negatywnego wpływu.

Cel ten ma zostać osiągnięty m.in. poprzez poprawę efektywności użytkowania, co ma się przełożyć wprost na przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym.

Konkretne działania umożliwiające realizację celów:

• obowiązek opracowania przez administrację nowego dokumentu – Krajowego programu zapobiegania powstawaniu odpadów (KPZPO), 
• dążenie do zmniejszania ilości odpadów – zgodnie z dodanym rozdziałem 2a „Zapobieganie powstawaniu odpadów” 

W dodanym rozdziale 2a szczególną uwagę należy zwrócić na rozwiązania związane z ekoprojektowaniem, które ma wyeliminować m.in. sztucznie skracanie cyklu życia produktów oraz projektowanie sprzętu tak, aby można go było jeszcze naprawić (a tym samym, by były dostępne części zamienne.

W tym rozdziale wprowadzono również obowiązek:

• ograniczania marnowania żywności 
• obowiązek wprowadzania zachęt do dokonywania darowizn produktów spożywczych i do innych form redystrybucji żywności.

Istotnym elementem ma być również walka z zaśmiecaniem, m.in. poprzez wdrażanie kampanii informacyjnych podnoszących poziom świadomości na temat zapobiegania powstawaniu odpadów i zaśmiecania.

Bardzo ważną kwestią uregulowaną w nowych przepisach jest rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP). Zgodnie z przyjętą w ustawie definicją jest to zestaw środków podjętych w celu zapewnienia, aby wprowadzający produkty, w tym produkty w opakowaniach, ponosili odpowiedzialność finansową albo odpowiedzialność finansową i organizacyjną na etapie cyklu życia produktu, gdy staje się on odpadem.

Żeby doprecyzować środki i wymagania zmierzające do wprowadzenia ROP w Polsce, zmieniono przepisy art. 22 ustawy o odpadach. Dotychczasowa treść przepisu była krótka i przywoływała wyłącznie wymagania wynikające z zasady „zanieczyszczający płaci” wskazując, że: „Koszty gospodarowania odpadami są ponoszone przez pierwotnego wytwórcę odpadów lub przez obecnego lub poprzedniego posiadacza odpadów. W przypadkach określonych w przepisach odrębnych koszty gospodarowania odpadami ponosi producent produktu lub podmiot wprowadzający produkt na terytorium kraju, określony w tych przepisach.”

Przepis art. 22 po zmianie jest zdecydowanie dłuższy i definiuje konkretne koszty gospodarowania odpadami, które będzie musiał ponieść wprowadzający produkty do obrotu. Są to koszty:

1. selektywnego zbierania odpadów powstałych z produktów, a następnie ich transportu i przetwarzania oraz koszty niezbędne do realizacji innych celów i zadań, o których mowa w przepisach odrębnych, pomniejszone o przychody z ponownego użycia, ze sprzedaży materiałów pochodzących z przetwarzania tych odpadów, a w przypadku wprowadzenia systemu kaucyjnego – z nieodebranej kaucji,

2. informowania posiadaczy odpadów powstałych z produktów o środkach służących zapobieganiu powstawaniu odpadów, zakładach zajmujących się ponownym użyciem i przygotowaniem do ponownego użycia, systemach zbierania odpadów oraz o sposobach zapobiegania zaśmiecaniu,

3. gromadzenia danych dotyczących produktów wprowadzanych do obrotu oraz zbierania i przetwarzania odpadów powstałych z produktów, a także sprawozdawczości w tym zakresie.

W zmienionym art. 22 wprowadzono również założenia do mechanizmu ekomodulacji, czyli zróżnicowania kosztów ponoszonych przez wprowadzających w odniesieniu do poszczególnych produktów lub grup podobnych produktów, z uwzględnieniem ich:

• trwałości,
• przydatności do naprawy,
• ponownego użycia 
• recyklingu
• obecności w nich substancji niebezpiecznych.

Nie opublikowano wytycznych w zakresie ekomodulacji, ale można założyć, że obejmą one szczegółowe informacje na temat frakcji materiałowych, sposobu połączenia elementów, rodzajów użytych substancji (np. klejów, farb).

Przepisem budzącym duże wątpliwości wprowadzających produkty jest dodany art. 22a. Kontrowersje dotyczą głównie niepewności co do zakresu stosowania przepisu – kto musi spełniać jego wymagania oraz, w jakim zakresie. Zgodnie z art. 22a, w ramach systemu ROP, wprowadzający produkty do obrotu na terytorium kraju, którzy realizują obowiązki samodzielnie, albo podmioty realizujące w ich imieniu obowiązki muszą:

1. wybierać podmioty gospodarujące odpadami na podstawie jakości świadczonych usług i spełnienia wymagań prawnych, a nie ze względu na niską cenę usług,

2. utworzyć system zbierania odpadów na obszarze, na którym wprowadzają produkty do obrotu,

3. dysponować środkami finansowymi i organizacyjnymi, które są niezbędne do wykonywania obowiązków,

4. stosować mechanizmy samokontroli, w szczególności audyty,

5. udostępnia

6. publicznie informacje o realizacji celów w zakresie gospodarowania odpadami, w tym realizacji obowiązków określonych w pkt 1–4.

Przepis zawiera sformułowanie „albo”. W związku z tym ww. informacje przedstawia albo wprowadzający samodzielnie realizujący obowiązki albo organizacja, która przejęła realizację obowiązków od wprowadzającego.

Dodatkowo wskazano, że organizacje odzysku muszą udostępniać informacje o:

1. swojej strukturze własności i członkostwa,

2. wkładach finansowych wnoszonych przez wprowadzających produkty do obrotu na terytorium kraju, w odniesieniu do każdej tony produktu wprowadzonego do obrotu,

3. procedurze wyboru podmiotów gospodarujących odpadami.

Konieczność informowania o wkładach finansowych wnoszonych przez wprowadzających również budzi kontrowersje, tym bardziej że nie określono sposobu udostępniania tych informacji. Z przepisu nie wynika wprost, czy chodzi o udostępnianie danych organom administracji, czy też w trybie dostępu ogólnego dla wszystkich, np. na stronie internetowej organizacji.

Kolejną kwestią zmienioną w prawie jest uregulowanie statusu odpadów budowlanych i rozbiórkowych. Dodano rozdział 6a, który definiuje zasady zbiórki tych odpadów wskazując, że odpady budowlane i rozbiórkowe zbiera się oraz odbiera selektywnie, z podziałem co najmniej na: drewno, metale, szkło, tworzywa sztuczne, gips, odpady mineralne, w tym beton, cegłę, płytki i materiały ceramiczne oraz kamienie.

Selektywna zbiórka nie dotyczy:

• odpadów z gospodarstw domowych,
• punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych
• odpadów budowlanych i rozbiórkowych, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów.

Ustawa wprowadza także zmiany w innych ustawach m.in. w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Istotną zmianą jest dodanie wymagań dotyczących ograniczania poziomu składowania odpadów komunalnych oraz zdefiniowanie sposobu obliczania tych poziomów. Zgodnie z nowymi przepisami gminy nie mogą przekraczać poziomu składowania w wysokości:

1. 30% wagowo – za każdy rok w latach 2025–2029;

2. 20% wagowo – za każdy rok w latach 2030–2034;

3. 10% wagowo – w 2035 r. i za każdy kolejny rok w latach następnych.

Poziom składowania oblicza się jako stosunek masy odpadów komunalnych i odpadów pochodzących z przetwarzania odpadów komunalnych przekazanych do składowania do masy wytworzonych odpadów komunalnych. Dla potrzeb obliczania poziomu składowania do odpadów przekazanych do składowania zalicza się również odpady poddane odzyskowi na składowisku odpadów.

Nowa ustawa zmieniła definicję opakowania wielomateriałowego, zawartą w ustawie o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Przed zmianą opakowanie wielomateriałowe było definiowane jako opakowanie wykonane co najmniej z dwóch różnych materiałów, których nie można rozdzielić ręcznie lub za pomocą prostych metod mechanicznych.

Po zmianie opakowanie wielomateriałowe to opakowanie wykonane co najmniej z dwóch warstw różnych materiałów, które nie mogą być ręcznie oddzielone i które tworzą integralną całość, składającą się z pojemnika wewnętrznego i obudowy zewnętrznej oraz którą napełnia się, przechowuje, transportuje i opróżnia w takiej formie.

Istnieje duże prawdopodobieństwo, że po zmianie definicji opakowania wielomateriałowego, trzeba będzie wprowadzić zmiany w zakresie ewidencji opakowań wielomateriałowych wprowadzanych do obrotu (opakowanie, które obecnie jest traktowane jako wielomateriałowe, być może nie spełni nowej definicji i będzie ewidencjonowane jako „zwykłe”

W zmienionej ustawie opakowaniowej określono docelowy poziom recyklingu odpadów opakowaniowych, który należy osiągnąć w 2030 roku. Żeby płynnie przejść do poziomów wymaganych poziomów recyklingu określonych w dyrektywie 94/62/WE na rok 2025 i 2030, ustawodawca planuje zróżnicowanie poziomów w poszczególnych latach. Dlatego też, w odrębnym procesie legislacyjnym procedowane jest rozporządzenie w sprawie zmiany poziomów recyklingu.

W obecnym stanie prawnym poziomy recyklingu odpadów opakowaniowych zostały określone w załączniku nr 1 do ustawy opakowaniowej i pozostawały niezmienne od 31 grudnia 2014 r.

W poniższej tabeli zestawiono najważniejsze zmiany dotyczące zwiększenia poziomów recyklingu odpadów opakowaniowych.

Ustawa z 17 listopada 2021 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz innych ustaw wchodzi w życie 1 stycznia 2022 roku. Wyjątkiem są regulacje dotyczące odpadów budowlanych i rozbiórkowych, które wejdą w życie 1 stycznia 2023 r.