Jak pandemia i wojna wpłynęły na branżę komunalną

Zmiany wywołane pandemią i wojną w największym stopniu dotknęły branżę odpadową. Wśród negatywnych skutków pandemii wymienia się m.in.:

• wzrost ilości wytwarzanych odpadów opakowaniowych, w tym odpadów trudnych do przetworzenia (np. tacek i pojemników po gotowych posiłkach),
• pojawienie się nowych rodzajów odpadów zmieszanych (np. jednorazowych rękawiczek, maseczek, odpadów w postaci testów covidowych),
• zwiększenie ilości odpadów kierowanych do składowania lub spalania, czyli do procesów najmniej korzystnych środowiskowo i ekonomicznie.

Eksperci zauważają również, że trendy ukształtowane w trakcie pandemii (np. zwiększenie spożycia gotowych produktów spożywczych w opakowaniach jednorazowych) utrzymają się na dłużej, co spowoduje dalszy wzrost ilości odpadów opakowaniowych. Zauważalny jest także wzrost sprzedaży internetowej generującej dużą ilość opakowań (szczególnie w zakresie wypełniaczy mających zabezpieczyć towar).

W przypadku pandemii można estymować pewne dane (np. dotyczące zwiększania ilości poszczególnych rodzajów odpadów), ale w przypadku wydarzeń związanych z wojną przewidywanie i planowanie jest bardzo utrudnione. Po pierwsze gminy zostały zderzone z drastycznym wzrostem ilości odpadów – głównie zmieszanych. Skala jest trudna do oszacowania, ponieważ pomimo obowiązku składania przez mieszkańców deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, duża część deklaracji jest nieaktualna. W pierwszym okresie wojny bardzo problematycznym strumieniem odpadów był strumień odzieży i tekstyliów.

Część odzieży przekazywanej w ramach zbiórek nie nadawała się do dalszego użycia, co w połączeniu z brakiem możliwości przystosowania jej do właściwych standardów (czyszczenie, naprawa) powodowało, że odzież stawała się odpadem. W niektórych gminach ten strumień był tak duży, że odpady nie były przekazywane do przetwarzania, co powodowało dalsze problemy z zapewnieniem czystości i porządku. Kolejny problem, na który zwracała uwagę branża komunalna, dotyczył obniżenia standardu selektywnej zbiórki odpadów. Obniżenie dotyczyło szczególnie pierwszych miesięcy wojny, obecnie sytuacja uległa poprawie (m.in. dzięki podjętym przez gminy działaniom edukacyjnym). Nadal jednak występują problemy dotyczące selektywnego zbierania frakcji bio, której przetwarzanie mogłoby pozytywnie wpłynąć na osiągane przez gminy poziomy zagospodarowania odpadów komunalnych.

Największym problemem – do tej pory nierozwiązanym – jest finansowanie systemu odbierania i zagospodarowania odpadów. Pojawienie się w systemie odpadów, które nie były zaplanowane w działaniach operacyjnych, powoduje, że gminy muszą zwiększać wydatki często kosztem innych działań inwestycyjnych. Ze względu na brak rozwiązań systemowych gminy podejmują różne działania mające na celu z jednej strony zapewnienie zagospodarowania odpadów, z drugiej – nienakładanie dodatkowych obciążeń finansowych na mieszkańców.

Podobne rozwiązania gminy przyjmują w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. Zwiększenie liczby mieszkańców powoduje, że rośnie ilość wytwarzanych ścieków oraz zużycie wody. Również w tym zakresie brakuje rzetelnych danych, które mogłyby stanowić podstawę do planowania działań i wydatków. Część gmin decyduje się na zamrażanie opłat od mieszkańców i samodzielne finasowanie gospodarki wodno-ściekowej.

W dalszej perspektywie czasowej przewiduje się, że zwiększenie obciążenia systemów komunalnych spowoduje: obniżenie jakości infrastruktury, konieczność zwiększenia nakładów inwestycyjnych na naprawy i wymianę urządzeń czy uniemożliwienie finansowania działań rozwojowych i przekierowanie środków wyłącznie na działania niezbędne do utrzymania czystości i porządku oraz dostarczenie mediów.

Obecnie branża komunalna zgodnie postuluje o wdrożenie działań na szczeblu krajowym zmierzających do opracowania jednoznacznych procedur i wytycznych dla całego kraju. Ponadto w ocenie specjalistów konieczne jest utworzenie funduszy pomocowych na wsparcie gmin, tak aby nie przerzucać kosztów na mieszkańców.