Jak pozbyć się nielegalnego wysypiska odpadów– porady krok po kroku

W sytuacji zidentyfikowania nieprawidłowości w składowaniu odpadów, należy podjąć odpowiednie kroki prawne. Zgłoszenie sytuacji do gminy jest podstawowym działaniem. Jeżeli do gminy wpłynie zgłoszenie dotyczące nielegalnego składowiska odpadów na jej terenie, np. zawierającego odpady niebezpieczne, organ gminy może nakazać ich natychmiastowe usunięcie w trybie art. 26a ust. 1 ustawy o odpadach.

Zgodnie z artykułem 26a ust. 1 wspomnianej ustawy, kiedy istnieje ryzyko dla zdrowia czy życia ludzi lub środowiska, organ odpowiedzialny za wydanie decyzji o usunięciu odpadów podejmuje natychmiastowe działania, które obejmują usuwanie i właściwe gospodarowanie tymi odpadami.

Wójt, burmistrz lub prezydent miasta – o ile jest organem posiadającym odpowiednie uprawnienia – podejmuje decyzję, którą kieruje do osoby lub firmy, która ma obowiązek usunięcia nielegalnego wysypiska. W tej decyzji określa się konkretne działania, które są wymagane do wypełnienia tego obowiązku.

Działania konieczne do podjęcia przez właściciela odpadów, określone w decyzji, to:

• zakres i termin udostępnienia przez niego powierzchni ziemi, obiektów lub innych miejsc, w których znajdują się odpady;
• zakres i sposób przeprowadzenia działań mających na celu usunięcie odpadów przez właściwy organ;
• termin rozpoczęcia i zakończenia działań związanych z usunięciem odpadów.

Wydana decyzja będzie musiała zostać natychmiastowo wykonana, a sądy administracyjne nie będą miały uprawnienia wstrzymania tego procesu (zgodnie z artykułem 26a ustęp 4 ww. ustawy).

Wydanie decyzji musi zostać poprzedzone zasięgnięciem opinii:

• organów inspekcji ochrony środowiska,
• inspekcji sanitarnej,
• regionalnego dyrektora ochrony środowiska
• komendanta Państwowej Straży Pożarnej.

Opinia wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska i Państwowej Inspekcji Sanitarnej powinna dotyczyć oceny występowania znaczącego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi w związku z obecnością omawianych odpadów. Ponadto, opinie będą uwzględniać potencjalne skutki zanieczyszczenia wód przeznaczonych do spożycia, wynikające z obecności tych odpadów.

Chociaż organ może usunąć odpady, które stanowią zagrożenie dla zdrowia ludzi lub środowiska, to jednak posiadacz tych odpadów wciąż nie jest zwolniony od pokrycia związanych z tym kosztów. Zgodnie z artykułem 26a ustęp 6 ustawy o odpadach, organ ma prawo żądać od posiadacza odpadów zwrotu wydatków poniesionych na usuwanie i zarządzanie odpadami. Posiadacz odpadów ma obowiązek dokonania zwrotu tych kosztów w ciągu 14 dni od daty otrzymania formalnego żądania.

W niektórych przypadkach organ może odstąpić od żądania zwrotu całości lub części kosztów działań polegających na usunięciu odpadów i gospodarowaniu nimi. Przykładowo, gdy nie jest możliwe wszczęcie egzekucji przeciwko posiadaczowi odpadów lub gdy próba egzekucji nie przynosi efektu, a także w przypadku, gdy koszty egzekucji są wyższe niż kwota, którą można odzyskać (według artykułu 26a ustęp 7 tejże ustawy). W takim scenariuszu wydatek związany z usuwaniem odpadów pokrywany jest z opłat i kar ekologicznych, zgodnie z przepisami artykułu 400a ustęp 1 pkt 8c ustawy Prawo ochrony środowiska.

Jeżeli gmina jest właścicielem działki, to bez jakiejkolwiek zgody organów może samodzielnie usunąć odpady, bowiem zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy o odpadach posiadacz odpadów (gmina jako właściciel terenu – jest posiadaczem odpadów) jest obowiązany do niezwłocznego usunięcia odpadów z miejsca nieprzeznaczonego do ich składowania lub magazynowania.

W przypadku, gdy nielegalne wysypisko znajduje się na terenie komunalnym i nie można ustalić podmiotu odpowiedzialnego za powstanie danego dzikiego wysypiska, musi ono zostać usunięte na zlecenie i koszt gminy – taki wyrok wydał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w 2017 roku.

Gmina powinna również zwrócić się do Policji o ustalenie sprawcy nielegalnego nawiezienia odpadów, chyba że od momentu nawiezienia odpadów upłynął dłuższy czas i ustalenie sprawcy jest obecnie niewykonalne.

Zgodnie z art. 183 § 1 ustawy Kodeks karny:

kto wbrew przepisom składuje, usuwa, przetwarza, zbiera, dokonuje odzysku, unieszkodliwia albo transportuje odpady lub substancje w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym, podlega karze pozbawienia wolności od 1 roku do lat 10. Czyn polegający na nielegalnym składowaniu odpadów jest przestępstwem ściganym z oskarżenia publicznego.

Jeżeli istnieje podejrzenie, że na składowisku odpadów dochodzi do naruszeń, które mogą skutkować poważnym zagrożeniem dla stanu środowiska, powinien interweniować Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ). Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy o odpadach, WIOŚ może, w drodze decyzji, kierując się stopniem zagrożenia dla środowiska, życia lub zdrowia ludzi, wstrzymać działalność posiadacza odpadów w ściśle określonych przez ustawodawcę sytuacjach.

WIOŚ może wydać taką decyzję w przypadku naruszenia hierarchii sposobów postępowania z odpadami. Takie naruszenie może polegać na niewysegregowaniu odpadów nadających się do odzysku spośród odpadów przeznaczonych do unieszkodliwiania, co jest niezgodne z art. 18 ust. 7 ustawy o odpadach.

Decyzja może być także wydana, jeśli zostaną naruszone zakazy dotyczące postępowania z odpadami niebezpiecznymi, o którym mowa w art. 21 ww. ustawy, a zatem w szczególności zakazu mieszania odpadów.

Ponadto WIOŚ może wydać decyzję w przypadku naruszenia zakazów określonych w art. 23 ust. 2 ustawy o odpadach, a zatem zakazu zbierania określonych rodzajów odpadów poza miejscem wytwarzania, jak również w przypadku naruszenia obowiązku określonego w art. 27 ust. 2 ww. ustawy, czyli obowiązku zlecania wykonania obowiązku gospodarowania odpadami wyłącznie podmiotom, spełniającym określone wymagania.

WIOŚ ma również możliwość wstrzymania działalności poprzez podjęcie decyzji, jeśli zostaną naruszone przepisy dotyczące korzystania z instalacji lub urządzeń do przetwarzania odpadów, o czym mówi artykuł 29 ustęp 2 ustawy o odpadach.  Jeśli odpady zostaną przetwarzane w sposób zakazany, poza odpowiednimi instalacjami lub urządzeniami, naruszając tym samym zasady określone w artykule 30 ustęp 1 wspomnianej ustawy, WIOŚ również ma możliwość zastosowania tego środka. Należy zauważyć, że artykuł 32 ustawy znajdzie zastosowanie tylko w przypadkach, gdy zostaną spełnione warunki określone w nim, a nie za każdym razem, gdy wystąpi nieprawidłowe postępowanie z odpadami.

Warto sięgnąć również do przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska. Jeżeli w konkretnej sytuacji istnieje decyzja, w której wprawdzie określono sposób i miejsce magazynowania odpadów, jednak będzie następowało naruszenie jej warunków, wówczas zgodnie z art. 298 ust. 1 pkt 4 ww. ustawy, WIOŚ wymierzy administracyjną karę pieniężną.

Kara tego rodzaju jest nakładana w przypadku naruszenia określonych zasad, a to dotyczy zarówno wytycznych zatwierdzonych w decyzji dotyczącej prowadzenia składowiska odpadów, jak i wymagań zawartych w decyzji, które mówią o miejscu i sposobie przechowywania odpadów. Te wymogi są ustalone przez przepisy ustawy o odpadach. Kara może być wymierzona zarówno w przypadku naruszenia konkretnego rodzaju przepisów, jak i odnośnie do sposobu składowania lub przechowywania odpadów.